Απολογισμός συνεδρίου για τον Θεοτοκά

Με μεγάλη επιτυχία διεξήχθη το διήμερο 22-23 Οκτωβρίου 2016 στο Ναύπλιο στην Αίθουσα του Βουλευτικού το Συνέδριο Συνομιλίες με τον Φαβρίκιο, Η αντοχή της σκέψης και του λόγου του Γιώργου Θεοτοκά, με αφορμή τη συμπλήρωση 50 ετών από τον θάνατό του. Επιδιώχθηκε και επιτεύχθηκε η ανάδειξη της πολυσχιδούς σκέψης και δράσης του Θεοτοκά. Σε αυτό συνέβαλε η διεπιστημονικότητα, η οποία χαρακτήριζε ευθύς εξαρχής τη σύνθεση των εισηγητών και επιπλέον, η ώσμωση των ποικίλων προσεγγίσεων στο έργο του Θεοτοκά.

                Κατά την πρώτη ημέρα του Συνεδρίου και στην πρωινή συνεδρία, ο κ. Τζιόβας ανέδειξε, πέρα από τη λογοτεχνική και πολιτική διάσταση του έργου του συγγραφέα, και την πολιτισμική, η οποία συνδέοντας τις δύο άλλες, εκφράζει με εναργέστερο τρόπο τις αναπότρεπτες ιδεολογικές μετατοπίσεις του Θεοτοκά. Η περίπτωση του Θεοτοκά αναδεικνύεται ιδανική για τη μελέτη της ισορροπίας μεταξύ συγγραφέα και πολιτικού διανοούμενου.

                Ο κ. Τσιλιμίγκρας διέγραψε τα βασικά στοιχεία της πολιτικής και κοινωνικής σκέψης του Θεοτοκά, επιχειρώντας να αναδείξει την ειλικρίνεια του στοχασμού και την επιθυμία για νηφάλια θεώρηση των γεγονότων που σημάδεψαν την εποχή του. Έμφαση δόθηκε από τον εισηγητή στα δοκίμια του Θεοτοκά, αφού εκεί είναι πιο εφικτή η καθαρή και άμεση ενατένιση της ιδεολογίας του.

                Ο κ. Χατζής περιέγραψε αδρά την απώλεια της ηγεμονίας της φιλελεύθερης σκέψης μετά το τέλος του Α’ παγκόσμιου πολέμου και την ανάδειξη ολοκληρωτικών καθεστώτων. Ανέδειξε τη φιλελεύθερη ιδεολογία του Θεοτοκά και επιχείρησε να κατατάξει τον Θεοτοκά σε συγκεκριμένο ρεύμα του φιλελευθερισμού, αναδεικνύοντας την εξέλιξη της σκέψης του ως φιλελεύθερου διανοούμενου, εντός της εξέλιξης του ίδιου του φιλελευθερισμού.

                Στην απογευματινή συνεδρία, η κ. Μελισσαράτου ανέδειξε τη συμβολή της γαλλικής παιδείας του Θεοτοκά στο ζήτημα της λογοτεχνικής γενεάς του 1914 του Massis σε σχέση με τη γενιά του Θεοτοκά, η οποία είχε στόχο να ανατρέψει το πανεπιστημιακό και λογοτεχνικό κατεστημένο στην Ελλάδα. Ο Massis λειτούργησε ως λανθάνον πρότυπο για τον Θεοτοκά μέσα στα ιδεολογικά πλαίσια του γενεαλογικού στοχασμού στη μεσοπολεμική Ευρώπη, έστω και αν υπάρχουν μεθοδολογικά ζητήματα χρήσης του όρου γενεά ως εργαλείου περιοδολόγησης.

                Η κ. Μουστακάτου ανέδειξε το τελευταίο έργου του Θεοτοκά, Καμπάνες, ως σαφές δείγμα της μετατόπισης του Θεοτοκά προς την ορθοδοξία και τη σύνθεση κλασικής και ορθόδοξης Ελλάδας που επιχείρησε ο συγγραφέας. Οι Καμπάνες εκφράζουν την καταστροφή των συμβόλων του δυτικού πολιτισμού και ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος αναζητεί στη φυγή τη διέξοδο, καθώς επιχειρεί να υπερβεί τον φόβο του μπροστά στα αδιέξοδα που τον περιβάλλουν. Το τελευταίο έργο του Θεοτοκά είναι επίκαιρο, γιατί η ανάδειξη των ακροτήτων που παρατηρείται στην εποχή μας, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, ή, ορθότερα, σημαίνουν οι καμπάνες της αφύπνισης, για να υπερβαθεί η πολύπλευρη κρίση. 

                Η κ. Πανταζή ασχολήθηκε με τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση γενικότερα και με τη διδασκαλία έργων του Θεοτοκά ειδικότερα. Αναδείχθηκε με ευστοχία ο προβληματισμός της εισήγησης ως προς το ζήτημα της επιλογής συγκεκριμένων αποσπασμάτων του Θεοτοκά, σε σχέση με τους επιδιωκόμενους σκοπούς των αναλυτικών προγραμμάτων, με έμφαση στην αδήριτη ανάγκη σαφούς προσαρμογής των εν λόγω προγραμμάτων στο κέντρισμα του ενδιαφέροντος των σύγχρονων εφήβων. 

                Στη βραδινή συνεδρία, ο κ. Δημητρακάκης ανέδειξε την πολυκύμαντη και εξελισσόμενη σχέση του Θεοτοκά με τον Δημαρά. Η εξέλιξη είναι αμφίδρομη. Από τη μια ο Δημαράς εκφράζει το πνεύμα του γαλλικού καθολικισμού του μεσοπολέμου (Jacques Maritain), ενώ ο Θεοτοκάς προτάσσει τις φιλελεύθερες ουμανιστικές ιδέες. Αργότερα, ο Δημαράς, αναθεωρεί την σκέψη του και αποδέχεται τη θεώρηση του συγγραφέα.

                Η κ. Καστρινάκη στάθηκε στο έργο του Θεοτοκά Ασθενείς και Οδοιπόροι συνδέοντας με το δοκίμιο Μήνυμα για την ευτυχία που ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος είχε γράψει. Ο Θεοτοκάς παρατηρεί με αγωνία το κατρακύλισμα της νεολαίας προς τον μηδενισμό και τον κυνισμό και αναζητά στη μεταφυσική του έρωτα το αντίδοτο της απώλειας της θρησκευτικής πίστης. Η εισήγηση συναρθρώθηκε με αυτήν της κ. Μουστακάτου, στο πλαίσιο των αγωνιωδών προσπαθειών του Θεοτοκά να προτείνει λύσεις των φαινομένων που τον ανησυχούσαν.

                Κατά τη δεύτερη ημέρα του Συνεδρίου, ο κ. Χατζηβασιλείου έδωσε έμφαση στην ανάγκη να επικρατήσουν η κοινή λογική και η ομαλότητα, στοιχεία θεμελιώδη στον πολιτικό λόγο του Θεοτοκά. Ο Θεοτοκάς επιχείρησε να απαντήσει στα πολλαπλά βιώματά του μέσω της φιλελεύθερης βιοθεωρίας, αφού μόνο αυτή, κατά ην άποψή του, μπορούσε να οδηγήσει την Ελλάδα στην απαραίτητη εξέλιξη.

                Η κ. Καλποδήμου ερεύνησε την πρόσληψη και αξιοποίηση του δημοτικού τραγουδιού από τον Θεοτοκά στην κατοχική δραματουργία του, με κύριο άξονα τον συμβολικό χαρακτήρα της Αργώς. Μέσα από την επιλογή συγκεκριμένων έργων του Θεοτοκά, δόθηκες η υποδοχή και η αξιοποίηση των παραλογών και των ακριτικών τραγουδιών, ως προτύπων έμπνευσης για τη μεγάλη δοκιμασία της κατοχής.

                Η κ. Πετράκου ανέλυσε με ενάργεια τα γυναικεία θεατρικά πρόσωπα του Θεοτοκά, ενώ παρουσίασε και τα προπλάσματα σε κάποια ημιτελή του έργα. Αναδείχτηκε η αντίληψη του Θεοτοκά για τη γυναίκα και δόθηκε έμφαση στη σύγκριση της εν λόγω εικόνας με την θεατρική και ευρύτερα κοινωνική εικόνα της.

                Το Συνέδριο κορυφώθηκε με την παρουσίαση του βιβλίου Γιώργος Θεοτοκάς (1905-1966): Πολιτικός στοχαστής του κ. Λυκούργου Κουρκουβέλα, Δρος. Ιστορίας. Το βιβλίο αποτελεί έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία και παρουσιάστηκε στην Α’ Βουλή των Ελλήνων από τον ίδιο τον συγγραφέα και τον κ. Χατζηβασιλείου, επιμελητή της έκδοσης.

Ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Αργολίδας ευχαριστεί τον Δήμο Ναυπλιέων, το Πνευματικό Ίδρυμα Ιωάννης Καποδίστριας και όλο το αργολικό κοινό για την παρουσία του. Ξεχωριστές ευχαριστίες απευθύνει ο Σύνδεσμος προς τους εισηγητές, οι οποίοι μας τίμησαν με την παρουσία τους και κοινώνησαν τα πορίσματα της σύγχρονης έρευνας για το πολύπλευρο έργο του Γιώργου Θεοτοκά.